بررسی تنوع اسانس 21 جمعیت گونه انحصاری ایرانی Nepeta kotschyi Boiss.

جنس پونه‌سا (Nepeta) از بزرگترین جنس‌های خانواده نعنا و ایران از خواستگاه‌های اصلی آن است. نپتالاکتون‌ها و فلاونوئیدها، متابولیت‌های ثانویه اصلی گونه‌های پونه‌سا و عامل اصلی ارزش دارویی و فعالیت‌های بیولوژیک آنها می‌باشند. در مورد بررسی فعالیت‌های زیستی متابولیت‌های ثانویه جنس پونه‌سا گزارشهای متعددی وجود دارد که نشان‌دهنده اهمیت این جنس است. در این تحقیق، تنوع اسانس 21 جمعیت وحشی گونه Nepeta kotschyi Boiss.، از گونه‌های انحصاری ایران ارزیابی شد. به‌منظور حذف اثر محیط، بذر جمعیت‌ها در یک محل کشت و نگهداری گردید. اندام‌های گیاهی در مرحله گلدهی کامل برداشت شدند و پس از خشک شدن در سایه، به روش تقطیر با آب اسانس‌گیری شدند. بررسی کمّی و کیفی اجزای اسانس به‌ترتیب با استفاده از GC و GC/MS انجام شد. بعد از بررسی‌های گیاه‌شناسی و تجزیه اسانس مشخص شد که جمعیت‌ها از دو واریته مختلف هستند. دو جمعیت بویراحمد1 و بویراحمد2 متعلق به N. kotschyi var. kotschyi و بقیه جمعیت‌ها به N. kotschyi var. persica تعلق داشتند. 23 ترکیب در اسانس گونه N. kotschyi شناسایی شد. بیشترین بازده اسانس (وزنی/وزنی) در جمعیت‌های واریته kotschyi  (7/0-5/0%) بدست آمد. در میان جمعیت‌های واریته persica بر ‌اساس ترکیب‌(های) غالب اسانس سه کموتایپ اصلی a حاوی نپتالاکتون I (a4-آلفا، 7-آلفا، a7-آلفا نپتالاکتون)، b حاوی نپتالاکتون II (a4-آلفا، 7-آلفا، a7-بتا نپتالاکتون) و کوبنول و c حاوی ژرانیل ‌استات و کوبنول شناسایی شدند. جمعیت‌های سمیرم و تفت5 در کموتایپ b، تفت4 در کموتایپ c و بقیه جمعیت‌ها ازجمله جمعیت‌های واریته kotschyi در کموتایپ a قرار گرفتند. در کموتایپ a میزان نپتالاکتون I از 9/53% (چلگرد) تا 8/84% (بویراحمد2) و نپتالاکتون II از 1% (تفت1) تا 7/13% (چلگرد) متغیر بودند. در کموتایپ b میزان نپتالاکتون I از 3/0% (تفت5) تا 9/4% (سمیرم) و نپتالاکتون II از 4/13% (تفت5) تا 7/44% (سمیرم) اندازه‌گیری شد. نپتالاکتون III (a4-آلفا، 7-بتا، a7-آلفا نپتالاکتون) (3/3-3/1%) منحصراً در اسانس جمعیت‌های واریته persica شناسایی شد.